Фізічная пагроза
Падчас вайны пазбегнуць ахвяраў сярод цывільнага насельніцтва, як правіла, немагчыма. Абстрэлы і артылерыйскія ўдары нярэдка адбываюцца ў гарадах і сёлах ці паблізу. Таксама праз ваенныя дзеянні ў населеных пунктах могуць узнікнуць праблемы з медыцынскай дапамогай і пастаўкамі лекаў.
У выніку ў краінах, на чыёй тэрыторыі ідуць баявыя дзеянні, значна павялічваецца смяротнасць сярод мірных жыхароў. Асабліва часта гінуць дзеці, якія больш дарослых схільныя да інфекцый і цяжка пераносяць холад, голад і нягоды ваеннага часу.
Напрыклад, падчас Першай сусветнай вайны дзіцячая смяротнасць у Італіі перавысіла страты на фронце. У апошні год вайны яна была вышэй за 45 %. Усяго за чатыры гады вайны ў краіне загінула больш за мільён дзяцей ва ўзросце да пяці гадоў. У пасляваенныя гады дзеці, здароўе якіх аказалася падарваным з-за цяжкага жыцця ў тыле, працягвалі паміраць — толькі праз два гады ўзровень смяротнасці вярнуўся да даваенных паказчыкаў. У Расіі падчас Другой сусветнай вайны смяротнасць сярод хлопчыкаў ва ўзросце 5–9 гадоў вырасла на 60 %, а сярод дзяўчынак — на 48 %.
Дзеці таксама гінуць з-за нападаў, марадзёрства і насілля, якое салдаты прымяняюць да мірных жыхароў.
Напрыклад, у Афганістане за адзін толькі 2018 год падчас узброенага канфлікту загінулі або пацярпелі ад гвалтоўных дзеянняў 3 062 дзіцяці. У Самалі, дзе шмат гадоў працягваецца вайна, у 2018 аказаліся забітыя або параненыя 2 300 дзіцяці. У тым жа годзе ААН зафіксавала па ўсім свеце 933 выпадка сэксуальнага гвалту над дзецьмі, і амаль трэць з іх прыходзіцца на Самалі.
Праз вайну могуць пакутаваць не толькі дзеці на тэрыторыях краін-удзельнікаў канфлікту. Бывае так, што гуманітарная катастрофа закранае ўвесь свет. Напрыклад, у дадзены момант праз канфлікт ва Украіне па ўсім свеце растуць цэны на лячэбнае харчаванне, неабходнае дзецям, якія пакутуюць ад знясілення.
Кожны год больш за мільён дзяцей па ўсім свеце памірае ад недастатка ежы — гэта кожная пятая смерць дзіцяці ва ўзросце да пяці гадоў. Каб лячыць дзяцей у стане знясілення выкарыстоўваецца спецыяльнае высокакаларыйнае харчаванне. Па прагнозах ЮНІСЕФ, за паўгода цэны на яго могуць вырасці на 16 %.
«Павышэнне цэн на 16 % можа паказацца дапушчальным у кантэксце глабальных харчовых рынкаў, але ў канцы гэтага ланцужка паставак знаходзіцца адчайна знясілены дзіця, для якога стаўкі зусім непрымальныя», — кажа выканаўчы дырэктар ЮНІСЕФ Кэтрын Расэл.
Псіхалагічная пагроза
Калі дзіця знаходзіцца ў зоне баявых дзеянняў або непадалёк ад яго, яно можа сур’ёзна пацярпець псіхалагічна. «Бамбардзіроўкі, голад, выгнанне і ўцёкі, смерць сваяка, гвалт. Моманты, калі ў людзей узнікае пачуццё, што яны бездапаможныя перад тварам таго, што адбываецца. Такі досвед можа прывесці да траўмаў, калі з імі правільна не дзейнічаць», — кажа журналістка Сабіне Бодэ, якая даследуе ў сваіх кнігах тое, як досвед вайны аднаго пакалення ўплывае на наступныя.
Першыя псіхалагічныя даследаванні ўплыву вайны на дзіцячую псіхіку сталі праводзіцца пасля Другой сусветнай.
На сённяшні дзень ёсць ужо шмат матэрыялаў, прысвечаных гэтай праблеме. Усе яны сведчаць аб тым, што дзіця, якое перажыло вайну, можа сутыкнуцца з посттраўматычным стрэсам, перападамі настрою, эмацыйнымі парушэннямі і іншымі цяжкасцямі. Прычым гэта адбываецца нават у тых выпадках, калі ён не памятае пра страшныя падзеі.
«Знаходзячыся ў зоне баявых дзеянняў, дзіця вельмі блізка сутыкаецца са смерцю, – гаворыцца ў Практычным кіраўніцтве па пазбаўленню посттраўматычнага стрэсу. — Траўмуючыя фактары: непасрэдная пагроза жыццю і здароўю блізкіх, смерць блізкіх, сітуацыя вымушанай эміграцыі. У 70 % Кувэйцкіх дзяцей, якія перажылі вайну ў Персідскім заліве, развілася высокая або сярэдняя ступень посттраўматычнага стрэсу».
У дапаможніку таксама гаворыцца, што ў падлеткаў, якія былі ў зоне баявых дзеянняў, нярэдка могуць узнікаць цяжкасці з вучобай або зносінамі, а таксама сустракаюцца парушэнні паводзін, напрыклад, агрэсія ці прыгнечаны стан.
Калі дзіця і яго сям’я вымушаны былі раптоўна з’ехаць з роднага дома, ратуючыся ад вайны, гэта таксама можа прывесці да развіцця посттраўматычнага стрэсу. Сам факт раптоўнага перасялення, змена краіны і адукацыйнага асяроддзя, разлука з сябрамі — усе гэтыя фактары моцна ўплываюць на псіхалагічны стан.
Як дапамагчы дзіцяці
Немагчыма поўнасцю усцерагчы дзяцей ад праблем і стрэсу, асабліва калі ваша сям’я знаходзіцца ў зоне баявых дзеянняў ці вы вымушаны былі раптоўна пераехаць, ратуючыся ад небяспекі. Але можна дапамагчы адаптавацца да змен і адчуць сябе крыху спакайней. Анастасія Нікалаева, псіхолаг і псіхафізіёлаг, выкладчык праекта «Перабудова!», у матэрыяле «Холада» дае некалькі парадаў, як гэта зрабіць:
Не рабіць выгляд, што ўсё як звычайна. Нават калі знешне абстаноўка на дадзены момант здаецца спакойнай, хутчэй за ўсё, па паводзінах бацькоў дзеці змогуць заўважыць, што нешта не так. А калі нават зараз яны не даведаюцца пра тое, якія падзеі адбываюцца ў іх краіне ці іх сям’і, яны змогуць высветліць гэта потым, і тады даверныя адносіны з дарослымі і адчуванне бяспекі будуць падарваны.
Вельмі важна даваць дзіцяці столькі інфармацыі аб тым, што адбываецца, колькі яно гатова ўспрыняць, і размаўляць на той мове, якая яму зразумелая. Не варта расказваць дашкольніку пра геапалітычныя праблемы, калі ён пра іх не пытаецца. Можна спытаць дзіця, што менавіта яго зараз хвалюе, і адказаць на тыя пытанні, якія ён сам хоча абмеркаваць.
Калі вам з сям’ёй трэба эвакуіравацца, лепш адкрыта растлумачыць дзецям, што адбываецца, сказаць, што там, дзе вы знаходзіцеся, зараз небяспечна. Растлумачыць, што вы едзеце ў больш спакойнае месца, што вы едзеце не адны і з вамі будуць іншыя людзі. Сказаць, што вы вернецеся дадому, калі там стане бяспечна.
Эмоцыі — гэта нармальна. Калі дзіцяці страшна і сумна, важна растлумачыць яму, што ў гэтых эмоцыях няма нічога дрэннага ці сорамнага, што вы і самі можаце іх адчуваць. Пры гэтым будзьце гатовы да таго, што на фоне стрэсу ў яго можа адбыцца эмацыйны рэгрэс. Бывае так, што пяцігадовае дзіця пачынае ўвесь час капрызнічаць і плакаць, як двухгадовае, а падлетак — бунтаваць і злавацца. Такую рэакцыю лепш успрымаць як мага спакайней, у ёй няма нічога ненармальнага
Знайсці апору. Важна стварыць хоць нейкую бяспечную прастору і адчуванне стабільнасці. Напрыклад, калі ёсць магчымасць, прытрымлівацца дакладнага распарадку дня. Нагадваць дзіцяці, што ў гісторыі ўжо бывалі войны, але яны заўсёды заканчваліся. Можна выбраць спакойнае месца, у якім ніхто з членаў сям’і не абмяркоўвае ваенны канфлікт і яго небяспекі.
